فصل اول
طرح تحقیق
چکیده
هدف اصلی این تحقیق دستیابی و شناخت و طبقه بندی انواع آلودگیهای حاصل از فعالیتهای انسانی، صنایع، تاسیسات و خدمات شهری می باشد. نتایج حاصل از بررسیها و مطالعات انجام شده نشان دهنده وضعیت شرایط زیست محیطی در سطح شهرستان ری می باشد.
اگر چه در یک دهه اخیر اقدامات گسترده و چشمگیری به وضعیت ایده آل و مطلوب غیرممکن نمی باشد، ولی راه بسیار طولانی و دشواری در پیش است و فقط در سایه تحقیقات و مطالعات جامع و بهره گرفتن از توان مدیران لایق و انجام سرمایه گذاریهای کلان در ابعاد ملی است که می توان بر این گونه مشکلات غلبه کرد و از همه مهمتر استفاده بهینه از تجربیات کشورهای دیگر در زمینه های زیست محیطی یکی از راههای بسیار خوب و موثر می باشد. بطور مثال در زمینه کاهش آلودگیها، بالا بردن سطح آگاهی اقشار مختلف جامعه و رسیدگی و بسامان نمودن فعالیتهای اقتصادی، صنایع و مهار انواع آلوده کننده ها از اقدامات مفید و موثر می باشد.
در حال حاضر سطح وسیعی از اراضی شهرستان ری توسط واحدهای صنعتی، بنگاههای حمل و نقل و انبارها اشغال گردیده که باعث تحمیل ترافیک سنگین به شبکه معابر شهری گشته و باعث بروز مشکلات و آلودگیها از قبیل آلودگی هوا و آلودگی صوتی و پایین آوردن ایمنی در تردد سواره و پیاده در این شهرستان را باعث شده است.
از جهتی دیگر وجود گسلهای متعدد در این منطقه، بالا بودن سطح زیرزمینی، جهت وزش باد از غرب به شرق و از جنوب به شمال و مهاجرت نیروی انسانی به این منطقه و افزایش جمعیت و انتقال صنایع آلاینده از کلان شهر تهران به سوی این منطقه از جمله مسائلی هستند که لازم است مورد ارزیابی قرار گرفته و تاثیرات نامطلوب زیست محیطی آنها را مورد توجه قرار داد.
لذا با ذکر این مطالب نگارنده سعی بر آن دارد که ضمن توجه به منابع آلاینه و انواع آلودگی های زیست محیطی در سطح شهرستان ری در جهت رفع این آلودگی ها و خطرات ناشی از آنها راهکارها و پیشنهاداتی را ارائه نماید.
پیشگفتار
بشر علیرغم دستیابی به کرات دیگر و پیشرفت و تکنولوژی، متاسفانه هنوز نتوانسته است محیطی را که خود در آن زندگی می کند را به خوبی مدیریت نماید و این مسئله منجر به بحران محیط زیست می شود که خود ناشی از مشکلاتی است که در ارتباط با هم هستند از جمله افزایش سریع جمعیت، مصرف بیش از حد منابع و تخریب آنها و آلودگی محیط زیست همانند افزایش فزاینده آلودگی هوا، آبهای سطحی و زیرزمینی، سر و صدا، فاضلاب، ترافیک، مسکن و حاشیه نشینی، کمبود آب، نازیبایی و کمبود فضای سبز و تفرجگاه ها و نمونه ای از این مشکلات که خود آنها سبب بروز اثرات زیست محیطی دیگر می گردد و مدتها است که از مرز استاندارد گذشته و به مرحله بحرانی رسیده است. با این روند و با توجه به پایداری آلودگیها در محیط و غیر قابل تجزیه بودن بعضی از پس مانده ها، تنها سیاره مسکون کهکشان رو به نابودی و نیستی قدم گذاشته است. در این راستا به شناخت و بررسی مراکز و منابع آلوده کننده محیط زیست و نوع آلودگی ایجاد شده توسط آنها باید در جهت کاهش یا رفع آلودگیها کوشید.
با آغاز زندگی بشر مسئله آلودگی محیط زیست نیز مطرح شد و با شناخت آتش و بهره برداری از آب و خاک به تدریج محیط را آلوده کرد البته با توجه به جمعیت کم و زندگی ساده آن دوران، طبیعت توان از بین بردن آلودگی را داشت.
آلودگی محیط زیست با شروع انقلاب صنعتی سیر صعودی خود را پیمود و در اواسط قرن حاضر با افزایش فعالیتهای صنعتی متعاقباً رفع آلاینده های خطرناک به محیط، به صورت یک معضل جدی درآمد و این آلاینده ها در کوتاه مدت و یا دراز مدت اثر سوء بر سلامتی انسان داشته است و ما می دانیم بعد از ایمان به خداوند مهمترین نعمت سلامتی است در مکاتب الهی و در دین اسلام ارزش جان آدمی در حدی است که اگر کسی به عمد قصد جان فرد دیگری را کند و او را به قتل برساند قتل او واجب گردیده است.
شهرستان ری از مسائل و مشکلات زیست محیطی مختلفی از جلمه آلودگی هوا وجود کانالهای فاضلاب بدون روکش در اطراف شهر یا در سطح شهر و استفاده از آب آلوده این فاضلابها جهت آبیاری مزارع کشاورزی، وجود مناظر زشت در سطح شهر، کم عرض بودن خیابانها و ایجاد ترافیک شدید، کمبود فضای سبز و مکانهای تفریحی و فرهنگی و آموزشی و کمبود امکانات خدمات درمانی بهداشتی و غیره در رنج می باشد.
در واقع شهرری همچون پیکری پیر و فرتوت و مریض در قسمت جنوبی شهر تهران مورد بی مهری واقع شده است شاید تنها عاملی که باعث شده که گوشه چشمی توجه به آن داشته باشند وجود اماکن مذهبی مانند حرم مطهر حضرت عبدالعظیم (س) می باشد.
ولی این شهر کهنسال که سالیان دراز است که مورد هجوم و حمله اقوام مختلف قرار گرفته و رازها، گنج ها و سخنهای بسیار در خود پنهان دارد به توجه بیشتر نیاز دارد تا بتواند مجدداً موقعیت و قداست قبل خود را بازیابد.
تمرکز فعالیتهای تجاری- بازرگانی، صنعتی و اداری در نیم قرن اخیر نه تنها موجب افزایش قابل ملاحظه محدوده شهر تهران گردیده بلکه آثار و عوارض کالبدی، ترافیکی و زیست محیطی قابل توجهی در مناطق همجوار آن نیز داشته است.
در اینجا لازم است از کسانی که مرا در این امر یاری نمودند تقدیر و تشکر نمایم. همچنین از تمام سازمانها و ادارات و ارگانهایی که با اینجانب همکاری لازم را نمودند، تقدیر و تشکر می نمایم از جمله شهرداری منطقه 20، سازمان آمار ایران، فرمانداری شهرستان ری، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان آب شهرری، کتابخانه های دانشکده محیط زیست و دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری، دانشگاه تربیت مدرس، شهید بهشتی و اداره هواشناسی تهران، شهرداریهای شهرستان ری و ...
رساله حاضر به عنوان گامی در راستای شناسایی و معرفی هر چه بیشتر مشکلات زیست محیطی در شهرستان ری بوده و مقدمه ای برای تحقیق هر چه بیشتر در این زمینه محسوب می شود.
مقدمه
در حالیکه شهرها روزبروز توسعه می یابند. مشکلات نیز بیشتر رخ می نمایند و بصورت مسائلی بسیار جدی در زندگی روزمره ما ظاهر می گردند. مشکلات بسیار اقتصادی و اجتماعی و مشکلات بسیار محیط زیستی که ناشی از تمرکز جمعیت در این شهرهای بزرگ است. چون آلودگی های هوا، صوت، آب و فاضلاب هایی که مواد سمی و آزاردهنده در خود دارند که رودخانه ها و آبهای سطحی و نیز آبهای زیرزمینی را آلوده می نماید و حیات گونه های گیاهی و جانوری را نیز با خطر جدی مواجه می سازدف هوای آلوده ای که جان میلیونها انسان را در معرض خطر قرار می دهد، و بر رشد و باروری گیاهان و جانوران نیز بسیار موثر است. مواد زائد و فضولاتی که در صورت نادیده انگاشتن برنامه های مدیریتی مناسب براحتی در طبیعت حل نشده و تجزیه نمی گردند و آلوده کننده و سمی اند و حرص و خواست بی پایان انسانهای شهرنشین در توسعه بی رویه شهرها و اشغال زمینهایی که یا مستعد شهرسازی و توسعه نیستند، یا قابلیت آنها در چرخه اکوسیستم و تبدیل آنها به مجموعه شهری زیانهای اقتصادی و زیستی درازمدتی به نسل های آتی وارد می سازد تنها گوشه ای از مشکلات امروز شهرهاست.
صنایع مزاحم در اطراف شهرهای بزرگ چون تهران به مشکلات مسکن، حمل و نقل، تراکم بیش از حد ساختمانها و کمبود فضای سبز انواع آلودگی های زیست محیطی و افزایش فزاینده جمعیت در شهرها به دلیل کسب درآمد بیشتر بخصوص در کشورهای در حال توسعه لزوم برنامه ریزی و توجه به مسائل محیط زیست و مطالعه و سنجش بحرانهای زیست محیطی در توسعه شهری را حتمی و ضروری نموده و امروزه در اکثر کشورها نیز این توجه به نظر می رسد و خوشبختانه هر روز که می گذرد صحبت از محیط زیست در برنامه ریزهای کلان و طرحهای توسعه از جایگاه مناسب تری برخوردار می گردند که جای خوشبختی است. در شهرهایی که امروزه تسهیلات فراوان را برای انسانها به همراه دارد چنانچه گفته شد مشکلات فراوانی نیز به دلیل دخل و تصرف بی حد و حصر ما ایجاد شده که با کمی دقت به آمار و ارقام امراضی که ناشی از آلودگی شهرهاست انسان را به تفکر وامی دارد و لزوم توجه عمیق تر به محیط زیست را در برنامه ریزیهای شهری و منطقه ای ایجاب می نماید.(دهقانیان و کوچکی 1374 ص 18) برنامه های توسعه در حال حاضر یکی از اولویتهای عمده در هر کشور به ویژه در جوامع در حال توسعه است. این امر هر چند نقش اساسی در رشد و زیربنای سیاسی- اقتصادی کشورها به عهده دارد. در عین حال اثرات بارزی در محیط زیست پیرامون خود باقی می گذارد. ادامه کلیه فعالیتهای صنعتی مستلزم بهره گیری از منابع طبیعی نظیر آب و خاک است که نتیجه آن تاثیر مستقیم و غیرمسقتیم بر تمام عوامل زیست محیطی خواهد گذاشت. تبدیل منابع طبیعی به محصولات تکمیل شده و یا واسطه ای، تولید پس مانده هایش را به همراه دارد که اغلب به صورت مواد زائد زیان آور محیط زیست را می آلایند.
رشد و گسترش نواحی شهرری در چند دهه اخیر یکی از پیامدهای توسعه صنایع اعم از کوچک و بزرگ در کشور ما بشمار می آید. همچنین عدم وجود برنامه از پیش طراحی شده در خصوص نحوه رشد و گسترش صنایع و مشاغل و دگرگونی و نابسامانی را در قالب شهرها به ویژه تهران پدید آورده است. که این امر خود باعث آثار و عوارض کالبدی، ترافیکی و زیست محیطی قابل توجهی در تهران و نواحی اطراف آن شده است.
استقرار بی رویه کارگاههایی که در چند دهه اخیر بدون توجه به برنامه ای جامع، در حاشیه تهران بصورت پراکنده و غالباً با نماهایی بدمنظر ساخته شده اند. به لحاظ گسترش غیرقابل اجتناب تهران در محاصره بافتهای مسکونی قرار گرفته و به تدریج مزاحمتهای آنان برای محیط اطراف به انحاء مختلف نظیر آلودگی هوا، صدا، فاضلابهای صنعتی و شیمیایی و مشکلات ترافیکی و غیره ظاهر شده است.
با رشد و توسعه تهران از ابندای قرن حاضر و نیاز این شهر بزرگ به انواع کارگاهها، صنایع و انبارهای مختلف حومه تهران و از جمله جنوب آن به واسطه وجود اراضی وسیع و ارزان زیر پوشش انواع کاربریهای صنعتی و کارگاهی رفت. اما در اثر رشد و گسترش سریع تهران طولی نگذشت که بسیاری از واحدهای صنعتی فوق در داخل محدوده شهری قرار گرفته و با بافتهای مسکونی نیز مربوط گردیدند و امروزه شاهد همجواری و ادغام نامناسب انواع کاربریهای مزاحم با نواحی مسکونی می باشیم.
در حال حاضر سطح بسیاری وسیعی از اراضی شهرری توسط کاربریهای مزاحم اشغال گردیده که انواع آلودگیهای زیست محیطی از قبیل آلودگی آبهای سطحی، آلودگی هوا، صدا را در این شهر تاریخی به وجود آورده اند از طرف دیگر وجود کاربریهای فوق باعث تحمیل ترافیک سنگین به شبکه معابر شهرری گشته و مشکلات عدیده ای از جمله ایجاد آلودگی هوا و صدا و پایین آوردن ایمنی در تردد سواره و پیاده را به وجود آورده است، که با خارج شدن کاربریهای مزاحم، بسیاری از مسائل و مشکلات شهرری حل خواهد شد.
طرح رساله حاضر روش کاربردی بررسی مسائل زیست محیطی حاکم بر شهرستان ری می باشد که شامل 6 فصل به شرح زیر می باشد:
فصل اول:
تحت عنوان کلیات طرح تحقیق؛ شامل مقدمه، طرح موضوع، اهداف تحقیق ادبیات تحقیق، فرضیه، متدلوژی و مشکلات و موانع موجود در این زمینه می باشد.
فصل دوم: به بیان مفاهیم و تعاریف و مبانی نظری تحقیق پرداخته است.
فصل سوم: به بیان ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی منطقه پرداخته است.
فصل چهارم: به بیان خصوصیات انسانی و ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی می پردازد.
فصل پنجم: به بیان مشکلات و معضلات شهرستان ری پرداخته است.
فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات مورد نظر در خصوص معضلات می باشد و ارزیابی و همچنین به رد یا قبول فرضیه های مورد نظر پرداخته و ضمن نتیجه گیری از آن راهکارهای مناسب در جهت بهره برداری بهینه از فضاهای موجود می پردازد.
1-1- بیان مسئله:
محیط زیست مجموعه ای است عظیم و متراکم از اجزاء و عوامل فعال گوناگون که ابر اثر یک روند و تکامل تدریجی موجودات زنده و اجزای سازنده به وجود آمده است بنابراین اجزای گوناگون محیط زیست که طبیعت و کلیه موجودات زنده را در بر می گیرد با یکدیگر همبستگی دایمی و دقیقی دارند.
حال چنان چه بهره برداری از هر یک از اجزای این پدیده حیاتی و پیچیده بودن آگاهی و برنامه ریزی کافی و بدون توجه به تاثیرات جنبی درازمدت آن صورت پذیرد مشکلات و مخاطرات در محیط زیست و چرخه های حساس اکولوژیک به وجود خواهد آمد.
رشد تکنولوژی و صنایع و آثار ویرانگر ضایعات خطرناک ناشی از فعالیت های صنعتی و آلودگی ناشی از آنها سلامت محیط زیست آب، هوا و گونه های گیاهی و جانوری را تحت الشعاع قرار داده است و باعث بروز مشکلات زیست محیطی می شود.
از آنجا که شهرستان ری در جنوب شهر تهران قرار دارد و همچنین وجود شیب طبیعی زمین از شمال به جنوب و جریان پیدا کردن اکثر فاضلابهای تهران به طرف شهر ری، همین طور وجود کارخانه و کارگاههای صنعتی در داخل و حاشیه شهر، افزایش جمعیتف کمبود امکانات رفاهی باعث ایجاد مسائل و مشکلات زیست محیطی در شهرری شده است از جمله آلودگی ناشی از فاضلابها و آلودگی هوا و صوت و عوارض ناشی از آن.
2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق
«اوست خدایی که زمین را برای شما رام و هموار کرد پس شما بر پستی و بلندی آن راه روید و از رونق و از رزق و روزی خدا بهره ور شوید»
(سوره ملک. آیه 15)
و طبق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که می گوید:
«در جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشد وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.»
محیط زیست بعنوان یکی از حوزه های علم، مانند هر حوزه ی دیگری در علم، تعریفها و مفاهیم خاص خود را دارد. محیط زیست عبارتست از محیطی که فرآیند حیات را فراگرفته و با هم برکنش دارد.
محیط زیست از طبیعت، جوامع انسانی شهری و روستایی و نیز فضاهایی که با فکر و دست بشر ساخته شده اند تشکیل یافته است و در مفهوم کلی «محیط زیست» سه نوع محیط قابل تشخیص است که عبارتست از: محیط طبیعی، محیط اجتماعی، محیط انسان ساخت. البته این تفکیک صرفاً در قلمرو نظری میسر می باشد بخشی از محیط زیست ارتباط تام با برنامه ریزی شهری دارد. با توجه به اینکه روابط انسانی تا حدودی تاثیر پذیر از شرایط بیرونی است و در این راستا افزایش بی رویه جمعیت شهری و عوارض جانبی مختلف آن در حال حاضر یکی از دشواریها و مشکلاتی است که در سطح ملی و منطقه ای اذعان عمومی و مسئولین کشور را به خود مشغول داشته در این میان رشد بی رویه شهر تهران و افزایش جمعیت آن بیش از همه موجب این مشکلات و معضلات و تغییر در نظام شهری ایران شده است.
امروزه با توجه به اهمیت روزافزون محیط زیست و منابع آن در زندگی انسانها و معضلات و مشکلاتی که در این زمینه بویژه در محیط های شهری بواسطه عواملی چون افزایش بار جمعیتی، مصرف گرایی افراطی، عدم رعایت ضوابط و ملاک عملهای زیست محیطی از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی، عدم آگاهی کامل شهروندان نسبت به محیط زیست و ضرورت حفاظت از آن، پدیدار گشته است، موضوعات مرتبط با محیط زیست، نحوه برخورد با معضلات آن و چگونگی حفظ و احیاء منابع زیست محیطی را در کانون توجه قرار داده. بنحوی که در موضوعات مرتبط با توسعه پایدار مطالعات و برنامه ریزیهای زیست محیطی از اهمیت درخور توجهی برخوردار گشته است و اصولاً برنامه های مرتبط با توسعه پایدار بدون این بخش فاقد جامعیت لازم خواهد بود.
از سوی دیگر مسلم می نماید که انجام هر گونه عمل در راستای حفاظت از منابع زیست محیطی و مرتفع سازی معضلات و مشکلات محیط زیست، چه از جنبه ساختاری و راهبردی و چه در حوزه موضوعات اجرایی، در درجه نخست مستلزم وجود آگاهی و اشراف کامل نسبت به منابع زیست محیطی، موضوعات مرتبط با محیط زیست، مشکلات و معضلات زیست محیطی و عوامل مرتبط و موجد آنها بوده، که این همه صرفاً از طریق مطالعات مستمر و پایش متواتر در این زمینه ها بدست آمده و لازمه قابل استفاده بودن آنها نیز در گرو بروز نگهداشتن مطالعات صورت گرفته خواهد بود.
شهرستان ری با قدمتی چند هزار ساله با 2295 کیلومتر مربع وسعت و یک میلیون نفر جمعیت در منتهی الیه جنوب شرقی کلان شهر تهران قرار دارد. این شهرستان همراه با مدرنیزه شدن شهر تهران در طول دوران معاصر بتدریج بصورت شهری در حاشیه پایتخت درآمده و به همین دلیل، علیرغم قدمت تاریخی این شهرستان عملاً نسبت به کلانشهر تهران موقعیت حاشیه نسبت به متن را یافته است، از اینرو در عین حال که این شهرستان محل استقرار صنایع، پایانه ها، کارخانجات و کارگاه های کوچک و بزرگ گردیده، با توجه به وضعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در وسط راههای مواصلاتی جنوب و شرق کشور، محل تردد خودروهای سنگین و سبک حامل انسان و کالا نیز می باشد.
همراه با این دو وضعیت وجود اراضی کشاورزی فراوان در محدوده شهرستان ری، از دیرباز اهمیت بخش کشاورزی را در این شهرستان مورد توجه قرار می دهد. از دیگر سو و در کنار ویژگیهای یاد شده، انبوهی جمعیت شهرستان در سالهای اخیر، به همراه سرریز شدن بسیاری از مشکلات زیست محیطی کلان شهر تهران به شهرستان ری نظیر آبهای سطحی، مسائل اجتماعی و فرهنگی، استقرار برخی از امکانات و تاسیسات شهری مرتبط با پایتخت همچون: محل دفن زباله در کهریزک، بهشت زهرا، فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) و استقرار تصیفه خانه فاضلاب تهران در این شهرستان موجب گردید که بطور روزمره بر مسائل و معضلات زیست محیطی آن افزوده گردد بنحوی که امروزه شهرستان ری به تنهایی بیش از مجموع معضلات زیست محیطی چندین شهرستان را با خود یدک می کشد.
با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی شهرستان ری و مشکلاتی که به دلیل تعامل با کلان شهر تهران به این حوزه منتقل می گردد، تهدیدهای حادث بر شهرستان مورد نظر را بایستی در گروه های تهدیدهای قابل مشاهده بر محیط زیست انسانی، بهداشت شهروندان، افزایش بارگذاری جمعیتی ناشی از زاد و
تعداد صفحات : 98
فرمت فایل : word ( قابل ویرایش ) میباشد.
توجه : این فایل با بهترین کیفیت قابل پرینت میباشد.
